بررسی منابع انرژی قزاقستان

جلات خان زاهد فیاض

قزاقستان یکی از جمله کشورهای مهم آسیای مرکزی است که باداشتن موقعیت استراتیژیک، از اهمیت ویژه برخوردار است. از لحاظ منابع طبیعی قزاقستان کشورغنی و دارای منابع سرشار از قبیل نفت، گاز، یوارینم، ذغال سنگ، منرال های متنوع و منابع آبی وافر میباشد. بر بنیاد همین ظرفیت های طبیعی قزاقستان توانسته است سهم عمده در تجارت مواد انرژیتیک ایفاء نمایند. و از همین ناحیه با گذشت هر روز برپرستیژمنطقه ای و بین المللی این کشور افزود میگردد.

توسعه صنایع بزرگ و نیاز شدید به مواد انرژی زا به یقین نیل به هدف فوق را مسیر مسیازد. بناً غرض شناخت و توضیح هر چه مزید منابع انرژی قزاقستان و گسترهً دامنه فروش و تولید محصولات نفتی، و غیر نفتی مولد انرژی این کشور لازم است تا تحت عناوین جداگانه به بررسی منابع نفت، گاز، یورانیم و برق در قزاقستان پرداخت.

اما قبل از آن بر حسب مبرمیت باید به کلیات موضوع طبق ذیل اشاره کرده تا باشد تصویر کلی از جایگاه قزاقستان در بازار انرژی ودر جمع تولید کننده و دارندگان همچو منابع ارایه گردد.

« قزاقستان حایز جایگاه ششم به لحاظ داشتن ذخایرطبیعی درجهان میباشد. در عمق این سرزمین به حجم ۴.۶میلیارد تن نفت ۲.۲ تریلیون متر مکعب گاز و جود دارد.

استخراج سالانه نفت ۶۱.۹ میلیون تن و گاز ۳.۹میلیون متر مکعب میباشد.

درین کشور سه فابریکه تصفیه نفت فعالیت دارد و قسمت بزرگ مواد نفتی آن به روسیه انتقال مییابد. کمپنی های شورون آمریکا، بریتش گاز، ایلف و دوهزار کمپنی دیگر نیز بخاطر توسعه و انکشاف پایپ لاین ها، خطوط آهن و عرصه های دیگر اقتصاد در قزاقستان سرمایه گذاری نموده اند. ۱۰۰ معدن ذغال سنگ با حجم ۵۰ میلیارد تن نیز درین کشور موجود است» (۱)

به همینترتیب معادن بزرگ دیگری در قزاقستان موجود است که به نوبه خود تاثیر بزرگ به توسعه اقتصادی این کشور می گذارد. « قزاقستان در بخش تولید الفرام مقام اول، در تولید و داشتن ذخایر فاسفور جایگاه چهارم از نگاه معدن آهن مقام هشتم را در جهان حایز است علاوه بر آن ۳۰۰ ذخیره طلا که فعلاً ۱۷۳آن فعال است درین کشور موجود است»(۲)

چون درینجا هدف از تحریر مقاله هذا بررسی آن منابع است که در تولید انرژی و تهیه مواد سوختی نقش ارزنده دارد،مبنی برآن نخست به توضیح ابعاد مختلف منابع نفتی، ظرفیت تولیدی و تنوع بازار فروش آن میپردازیم.

۱ـ نفت :

نفت عمده ترین محرک اقتصادی قزاقستان است، طوریکه قبلاً نیز یاد آور شدیم قزاقستان به لحاظ داشتن نفت وافر و تعدد پایپ لاین های صادراتی به کشورهای عمده منطقه نظیر چین، روسیه از مقام شامخ برخوردار است، نواحی ساحلی دریای خزر در غرب قزاقستان بشمول زیر بستر دریای خزر که جز از قلمرو آبی این کشور را تشکیل میدهد، از جمله مناطق نفت خیز است که با استخراج حجم قابل ملاحظه آن افزون به رفع نیاز ملی خویش، قزاقستان سالانه از ناحیه فروش آن درآمدهنگفت را کسب میکند که این درآمد بزرگ قسمت عمده اقتصاد این کشور را تشکیل میدهد.

« میزان ذخایر نفت قزاقستان در دریا و خشکی ۹ تا ۲۹ میلیارد دالر برآورد شده است، این کشور در سال ۲۰۰۴م روزانه افزون به ۱.۲۲میلیون بشکه (بیرل) نفت تولید کرده و روزانه به حجم ۲۲۴ هزار بشکه آنرا بمصرف رسانیده، برین اساس قراقستان روزانه حدود یک میلیون بشکه نفت صادرات داشته است. دولت قزاقستان امیدوار است بتواند تا سال ۲۰۱۵م میزان تولید نفت خویشرا به ۳.۵میلیون بشکه در روز برساند.

در فاصله سالهای ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴م تولید نفت در قزاقستان سالانه ۱۵ درصد رشد داشته و به گونه ای که تولید این ماده در قزاقستان در دوره مز بور تقریباً دو برابر شده است. در نیمه اول سال جاری ۲۰۰۹ نیزمیزان افزایش تولید نفت خام در قزاقستان حدود ۱۰ در صد اعلام شده است. علت این کاهش تولید را میتوان محدودیت های دولت در زمینه سوزاندن گازهای همراه نفت و یا محدودیت های جدید در زمینه توافقنامه های مشارکت در تولید (PSA) دانست».(۳)

به هر ترتیب در خصوص ذخایر نفتی، تولیدات و صادرات نفت قزاقستان احصائیه های مختلفی ارایه گردیده است که نحوه با تفاوت اندک به سهم نزدیک اند طبق ارقام که قبل از سال ۱۹۹۵ارایه گردید، میزان استخراج و صادرات نفت قزاقستان را چنین تخمین زده است.

« میزان استخراج نفت قزاقستان ۲۵میلیون تن در سال بوده که تنها در استان منگیستاو در ساحل دریای خزر بیش از ۱۵ الی ۱۶ میلیون تن نفت آنرا احتوا میکرده است. و تعداد ۷.۵میلیون تن در سال صادر میشده است»(۴)

ولی احصائیه های مربوط به سالهای ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵رشد در تولید ومصرف نفت در قزاقستان را نشان میدهد که اختصار اند به ذکر آن اکتفا میکنم.

« تولید نفت و محصولات نفتی ۱.۳میلیون بشکه در روز سال ۲۰۰۵

مصرف نفت و محصولات نفتی ۲۲۲۰۰۰بشکه در روز سال ۲۰۰۵

صادرات نفت و محصولات نفتی ۱ یک میلیون بشکه در روز سال ۲۰۰۵

واردات نفت ۱۱۳.۶۰۰بشکه در روز سال ۲۰۰۴

منابع ثابت شده نفت و محصولات نفتی ۹ میلیارد بشکه تا اول جنوری سال ۲۰۰۵م»(۵)

با گذاشت هر روز درآمد دولت قزاقستان از ناحیه صادرات نفت از دیار مییابد موجودیت ذخایر عظیم نفت قابلیت جذب سرمایه گذاری بیشتر از آنچه که تا کنون در آن سرمایه گذاری شده است. دارا است، و دولت قزاقستان نیز تسهیلات را با گذشت زمان و در زمینه سرمایه گذاری های خارجی در حوزه نفتی و دیگر عرصه های منابع طبیعی و یا خطوط انتقال نفت و گاز فراهم می آورد. درین راستا قوانین مالیاتی جدید را در سال ۲۰۰۳ دولت قزاقستان وضع کرده است.

دولت از ناحیه از دیار مالیات وضع شده بر صادرات نفت و محصولات نفتی نماید که به صعود نرخ نفت در بازار جهانی از یکسو و وضع مالیات بر صادرات نفت نیل به هدف تزشید درآمد نفتی یقیناً محقق شد. علاوه بر آن طوریکه قبلاً هم متذکر شدیم منابع استراتیژیک طبیعی خصوصاً مواد انرژی را دمین کشور در حدیست که سود سرشار را برای قزاقستان در پی دارد. پس درینجا به جزئیات منابع نفتی قزاقستان افزون بر آنکه تابه اینجا بر آن مک نشد چنین میپردازیم.

« قزاقستان با داشتن منابع مهم نفت در ردیف ۵۵ کشور صادر کننده نفت قرار دارد. این کشور در سال ۱۹۹۳از لحاظ استخراج نفت مقام بیست و چهارم را بخود اختصاص داده، ظرفیت نفت استخراج شده توسط این جمهوری ۹ که در صد کل نفت استخراج شده کشورهای مستقل مشترک المنافع میباشد. معادن مهم ( اوزن) ۴۸درصد، (ژیتبای) ۳۵در صد و ( کارامکاس) ۳۱ در صد از لحاظ استخراج نفت بیشترین میزان را دارا میباشند.

همچنین از تعدادی معادن کوچک در منطقه ( داشبین) نفت استخراج میشود ۸۶در صد از ذخایر استخراج شده به دوازده معدن مهم تعلق داشته است که از جمله این معادن مهم میتوان ( تنگیز)، ( کارالوسکای) و ( کاراچاکاناک) را نام برد. بیش از ۴۶در صد نفت استخراج شده توسط این معادن تولید میشود. هر چند معادن قزاقستان کاملاً کشف نشده است ولی متخصصین امر بر این باور اند که سهم نفت قزاقستان از ذخایر معدن تنگیز که یکی از مهمترین معادن دنیا بشمار می آید بسیار زیاد است.

کلا قزاقستان به لحاظ تولید نفت مقام دوم را در بین جمهوریهای سابق شوروی را دارا میباشد و میزان استخراج نفت ۲۵ میلیون تن در سال است).«۶»

بعد دیگر مطلب صادرات نفت قزاقستان و چگونگی جایگاه قزاقستان در بازار نفت جهانی است که تفصیل آنرا تحت عنوان ویژه به بررسی میگیریم.

الف : صادرات نفت قزاقستان :

طوریکه یاد آور شدیم قزاقستان از موقعیت ویژه در بازار نفت جهانی برخوردار است روی همین ملحوظ توجه ویژه کشورهای های بزرگ جهان و همچنان نهادهای بین المللی را به خود معطوف ساخته است، در حال حاضر قدرت بزرگ جهانی و منطقه در بخش های مختلف استخراج، انکشاف تصفیه و امتداد محصولات نفتی قزاقستان سرمایه گذاری های قابل ملاحظه انجام داده اند.

اگرچه تصورات موجود است که قزاقستان تحت تاثیر روسیه قرار دارد و نفود روسیه مانع بر سررده حضور کمپنی های بزرگ کشورهای بجز روسیه و یا هم چین باشد، طوریکه معلوم است قزاقستان به ناشی از سیاست چند جانبه در روابط خارجی خویش توانسته است، علاوه بر آنکه روابط خویش را با جهان داده و تقویت بخشید. بلکه قادر شده است تا حجم وسیع سرمایه گذاری خارجی را در صنایع خورد و بزرگ داخلی خویش جلب کند، چون هدف از تحریر مضمون هذا بررسی صادرات نفت و محصولات نفتی قزاقستان است باید بگویم که هم اکنون بتدریج قزاقستان دارد و به مهمترین بازیگر منطقه یی در عرصه بازار نفتی مبدل خواهد شد، و حیثیت قلب منطقه ای را بخود خواهد گرفت، زیرا طوریکه میبنیم پایپ لاین های مهم انتقال نفت و گاز به جهات مختلف از این کشور فعال است، تا نیاز کشورهای منطقه را از ناحیه نفت مرفوع سازد. که درینجا مفصلاً به معرفی پایپ لاین های نفتی و جوانب تجارتی قزاقستان در عرصه تجارت مواد نفتی طبق آتی میپردازیم.

قزاقستان در نیمه اول سال ۲۰۰۵ میلادی روزانه ۱.۱ میلیون بشکه ( بیرل) نفت خام صادر می کند.

۱ـ از شمال ، از طریق بشکه خط لوله و راه آهن روسیه.

۲ـ از غرب، از طریق پروژه خطوط لوله کنسر سیوم خطوط لوله خزر که از آذربایجان می گذرد.

۳ـ از جنوب ، از طریق سورب با ایران.

قزاقستان بخش عمده نفت خود را از طریق خطوط لوله نفتی بویژه خطوط لوله نفتی که از خاک روسیه می گذرد صادر میشود. این کشور توانسته است در قالب قراردادهای سوآپ با کشورهای مختلف نفت خود را در بنادر دریای سیاه و خلیج فارس نیز به فروش برساند بسوآپ نفت با ایران یکی از مهمترین نمونه های این رویکرد قزاقستان در تجارت نفت است، دولت این کشور تلاش های گسترده ای را برای افزایش زیرا ساخت های صادرات نفت آغاز کرده است.«۷»

افزون بر زیر ساخت های انتقال نفتی گذشته، قزاقستان در تلاش است تا مسیرهای جدید را دریابد تا با تنوع بازار نفتی بتواند از انحصار روسیه بتدریج خارج شود و سهم خود را در بازار نفت بین المللی افزایش دهد.

یکی از خطوط که در نظر است تا از آن طریق صادرات نفت افزایش چشمگیر یابد خط لوله باکو، تفلیس، جیهان است همینگونه مسیرهای دیگری نیز وجود دارد که در صورت راه اندازی آنها سو و سرشار را از ناحیه فروش نفت به نقاط پیرامونی قزاقستان در پی دارد که اینک به ذکر آنها میپردازیم.

« خط لوله باکو، تفلیس و جیهان در می ۲۰۰۵ گشایش یافت، دولت قزاقستان با افتتاح این پروژه اعلام کرده که صدور نفت از این خط لوله را تا ۲۰۱۶ به ۷۶۰ هزار بشکه در روز خواهد رساند.

همچنین پیشنهاد ایجاد خط لوله دیگری برای صدور نفت خام قزاقستان به ایران از طریق خاک ترکمنستان مطرح است ولی این پیشنهاد برای اجرای شدن مستلزم حمایت و سرمایه گذاری میباشد.

خط لوله ۹۸۰مایلی موسوم به « کنسرسویم خطوط لوله خزر» حوزه های نفتی قزاقستان در دریای خزر به بندر نورومسبک واقع در سواحل دریای سیاه متصل می کند، دولت های روسیه قزاقستان وعمان به همراه کنسرسویم از شرکت های بین المللی نفت این خط لوله را ایجاد کرده اند. این خط لوله در ۲۷ نوامبر ۲۰۰۱م فعالیت خود را به طور رسمی آغاز کرد. ظرفیت اولیه انتقال نفت از این طریق ( پایپ لاین) ۵۶۰ هزار بشکه در روز بود اما کنسرسویم در نظر دارد با سرمایه گذاری افزون بر ۱.۵میلیارد دالر این خط لوله را گسترش دهد و ظرفیت آنرا تا سال ۲۰۰۹به ۳۵.۱میلیون بشکه در روز برساند.

این خط لوله از زمان آغاز به کار خود در اکتوبر سال ۲۰۰۱ م تا اکنون ۲۷۵میلیون بشکه نفت قزاقستان را صادر کرده است. این میزان نفت ۱/۳ نفت صادراتی قزاقستان را تشکیل میدهد.

خط قزاقستان – چین نسف خزر را به چین انتقال میدهد ساخت این خط لوله (۱۰۰۰) کیلومتری از سپتمبر سال ۲۰۰۴ آغاز شده است». (۸)

صادرات نفت از طریق ایران به بازار های جهانی و صادرات نفت قزاقستان به چین دو محور دیگری اساسی عرضه نفت قزاقستان است که مفصلاً به بررسی آن چین میپردازیم.

« در ۱۷ مه ۲۰۰۴قزاقستان و چین بررسی دومین بار برای ساخت خطوط نفتی میان دو کشور توافق کردند.این توافقنامه درست هفت سال پس از اعلام شرکت ملی نفت چین مبنی بر سرمایه گذاری ۹.۵میلیارد دالری در قزاقستان تصویب شد.

چین در سال گذشته روزانه افزون بر ۲۴ هزار بشکه نفت از قزاقستان وارد کرده است که این میزان ۱.۳ در صد از واردت نفت چین است، ولی صادرات نفت قزاقستان به چین در سال جاری ۲۰۰۹ کاهش یافته و به ۲۱ هزار بشکه در روز رسیده است که این مقدار یک در صد از کل واردات چین را شامل میشود، برای افزودن بر امکانات صدور نفت قزاقستان به چین باید خط لوله ای از میلیون تن نفت خام ( روزانه افزون بر ۲۰۰ هزار بشکه) نفت انتقال میباشد که هزینه آن ۷۰۰ تا ۸۵۰ میلیون دالر بر آورد شده است.

مقامات قزاقستان توقع دارند که ساخت این خطو انتقال نفت از ماه اول اگست آغاز و تا پایان سال آینده پایان یابد و تا سال ۲۰۱۰م، ۱۰ میلیون تن به ظرفیت آن افزوده شود».(۹)

همکاری چین و قزاقستان دارای رفق های کسترده است که هر دو کشور در تلاش اند تا با ایجاد خطوط جدید انتقال نفت بین دو کشور ظرفیت صادرات قزاقستان به چین را بالا ببرند، علاوه بر آن چین مایل به سرمایه گذاری بزرگ در حوزه – نفت و انرژی در قزاقستان است و تا حال اقدامات مهم از قبیل واگذاری وام ۱۰ میلیارد دالری چین به قزاقستان و خوبتر سهم چشمگیری در شرکت های نفتی وهمچنان توسعه میان تقسیمات قزاقستان را انجام داده است.

در سفر نور سلطان بایف به چین مصادف با ۱۵ اپریل سال ۲۰۰۹ توافقات در زمینه به امضا رسیده که دور نما ی همکاری دو کشور را در خصوص انرژی نشان میدهد.

« بر اساس یکی از قراردادهائیکه در سفر رئیس جمهور قزاقستان در چین نهایی شد. ۴۸در صد شرکت ( مانگیس تا اومونای گاز) قزاقستان که مالکیت ۳۶ میدان نفت و گاز قزاقستان را در اختیار دارد و در حال حاضر از این تعداد ۱۵ میدان نفتی در حال بهره برداری است و میزان ذخایر ثابت شده نفت این میادین بیش از ۵۰۰ میلیون بشکه اعلام شده است به شرکت ملی نفت چین واگذارشد. پیش از این نیز شرکت ملی نفت چین، بخشی از سهام شرکت های استخراج نفت و گاز قزاقی « آکتامونای گاز» و «اکاراژان باسمونای» را خریداری کرده و از این طریق به بخشی از صنایع نفت و گاز قزاقستان دسترسی پیدا کرده است. بناً به احصائیه های موجود، میزان ذخایر میادین نفتی متعلق به شرکت مونای گاز بیش از ۱۳۰ میلیون تن نفت و میزان ذخایر اثبات شده میادین نفتی شرکت ( باسمونای) بیش از ۵۵ میلیون تن تخصمین شده است».(۱۰)

همینگونه شرکت ملی نفت چین علاوه برآنکه در سعی احیا واحداث پایپ لاین های نفتی قزاقستان به چین است، بلکه امروز صاحب سهم در بعضی از پالایشگاهای نفتی قزاقستان ( محل تصفیه) نیز میباشد.

« شرکت ملی نفت چین طی توافق با مقامات قزاق ۵۸در صد از سهام پالایشگاه نفت « پاولودار» قزاقستان را نیز در اختیار گرفته است. افزون بر این دولت و شرکت های چینی به کرات در خصوص تمایل خود به توسعه میادین نفت و گاز قزاقستان در دریای خزر نیز پیشنهاداتی را به دولت این کشور ارایه کرده اند. اولین فاز خط لوله نفت قزاقستان به چین، خط لوله ( آتاسی، آلاشاکوی) سه سال پیش به بهره برداری رسید و بر اساس برنامه ریزی ها فاز دوم آن ( کنکیال – کوم کول )به طول ۷۶۱ کیلومتر سال جاری ۲۰۰۹ به اتمام خواهد رسید. این خط لوله ظرفیت انتقال ۲۰ میلیون تن نفت در سال را دارد که بر اساس برنامه ریزی ها تنها منابع نفت قزاقستان از طریق آن منتقل خواهد شد.

پکن و آستانه طرح های بلند مدتی نیز برای توسعه همکاری خود و در بخش نفت وخصوصاً گاز درپیشرو دارد» (۱۱).

علی الرغم چین، روسیه ،کشورهای حوزه قفقازو ایران طوریکه قبلاً نیز به آن اشاره شد، مسیرهای دیگرانتقالی ودرعین حال شرکای تجاری نفت قزاقستان است. سالانه حجم وسیع نفت قزاقستان درین کشورها ویا ازینطریق به مشتریان جهانی نفت در بازار های غرب (اروپا)و جنوب ( خلیج فارس) عرضه میگردد ،.

« بر اساس قرارداد سال ۱۳۷۵هـ ش میان ایران و قزاقستان، سالانه دو میلیون تن نفت خام خویشرا کشورقزاقستان در بنادر شمالی ایران ارسال و ایران نیز به همین اندازه نفت در بنادر جنوبی کشور به مشتریان قزاقستان تحویل میدهد. مدت این قرارداد ۱۰ سال و مواد نفت مورد معامله تا ۶ میلیون تن قابل افزایش است. اولین محموله نفت قزاقستان در اول جنوری سال ۱۹۹۷بصورت آزمایشی در بنادر شمالی ایران تخلیله گردید و در اول جون سال ۱۹۹۷م ۶۷.۵هزار تن نفت در جزیره خارک به وسیله کشتی ( استرابیتا) تحویل گرفت، که بعداً این معامله آزمایشی بدلایل فنی متوقف شد، سوآپ نفت قزاقستان از جنوری سال ۲۰۰۲م آغاز شد.

در سال ۲۰۰۵م بیش از ۱.۴میلیون تن نفت تولیدی قزاقستان از طریق ایران به بازار های جهان انتقال یافت و همچنان در چارچوب همکاری های نفتی دو کشور در سال ۱۳۸۵هـ ش واردات نفت خام ميدان نفتی ( کاشه کان) کشور قزاقستان برای تامین خوراک پالایشگاه های تهران انجام پذیرفت» (۱۲).

در حال حاضر قزاقستان پیوستن به خط لوله نکا- جاسک را بررسی میکند، در کنار بررسی پیوستن به لوله نکا-جاسک، سوآپ نفتی نیز از سوی قزاقستان مورد بررسی است. و هدف این بررسی بیشتر از بعد اقتصادی و مالی است. پایپ لاین(نکا-جاسک) نفت را که توسط نفت کش ها ازبنادر قزاقستان به ساحل ایران آورده میشود به به بازار جهانی منتقل میکند.

بهرحال ،بزرگترین خطوط انتقالاتی نفت قزاقستان از قلمروروسیه میگذرد.نخست روسیه نفت قزاقستان را به قیمت نازلترازقیم بازارخریداری مینماید بعدآبا استفاده ازپایپ لاین های موجوده آنرا به اروپا صادر میکند. درین اواخر گفته شده که در کنار خطوط اصلی انتقال نفت قزاقستان به روسیه، شرکت روسی تحت نام گازترانس اویل در اندیشه انتقال نفت قزاقستان از طریق خط لوله ( سیبری شرقی – اقیانوس آرام) است. و دولت قزاقستان نیز استفاده ازین خط انتقالی را مورد بررسی قرار داده است.

« خط لوله ( سیبری - اقیانوس آرام) از" تایچت" در منطقه " ایرکوتسک" واقع در سیبری شرقی روسیه آغاز میشود و تا منطقه رود خانه ( آمور) در نزدیکی مرز چین ادامه دارد.

این خط لوله سالانه ۸۰ میلیون تن نفت خام، نفت استخراج شده در سیبری را به بنادر روسیه در سواحل اقیانوس آرام منتقل خواهد کرد. سپس این نفت به کشورهای منطقه آسیا – اقیانوس آرام صادر خواهد شد» .(۱۳)

افزون بر تلاش های وسیع از سوی کشورهای مختلف که قبلاً از آن تذکر بعمل آمد، کمپنی نفتی آمریکایی ( شورون) نیز در تلاش است تا در کار استخراج و انتقال نفت با قزاقستان همکاری نمایند، مسؤلین این کمپنی اخیراً اعلام کرده اند که برای ساخت خط لوله نفتی به ارزش ۱.۵میلیارد دالر از بزرگترین میدان نفتی قزاقستان به دریای خزر با این کشور همکاری میکند. این خط لوله از میدان نفتی یسکین در نزدیکی شهر آتیرا شروع و به منطقه ( کاریک) در محدوده بندر ( آق تاو) در شرق دریای ختم میشود، احداث این خط لوله، تولید نفت قزاقستان را به ۶۰ در صد معادل ۵۴۰ هزار بشکه در روز تا پایان سال جاری میلادی یا سالانه ۲۵میلیون تن افزایش میدهد».(۱۴)

با تکمیل خطوط پیشنهادی و یا هم در حال تکمیل علاوه برآنکه درآمد نفتی قزاقستان بالا خواهد رفت، بلکه جایگاه خود را در منطقه و جهان خصوصاً در بازار انرژی جهانی تثبیت خواهد کرد.

گذشته از آنچه که تا کنون تشریح شد، خطوط دیگری نیزمطرح است که جزیًیات آن درآینده برملا خواهد شد.

۲ـ گاز

تا اینجا توفیق تافتیم تا منابع نفتی و دیگر ابعاد آنرا حتی الامکان به بررسی بگیریم و حال برحسب مطالعه موردی نوبت میرسد به معرفی منابع گازی و چگونگی کمیت و کیفیت تولید وعرضه آن و همچنان مطالعه موقعیت قزاقستان منحیث یکی از مولدین گاز در جهان و منطقه و تشخیص نقش و تاثیر گذاری گاز بر اقتصاد این کشور، طوریکه در قسمت ما قبل یادآور شدیم، قزاقستان دارای طبیعت سرشار از منابع بزرگ نفت میباشد همینگونه گاز نیز در زیر بستر قلمرو آبی وخشکی این کشور وسیعاً اخذ موقع کرده است بعد از نفت، تولید و فروش گاز رکن دوم اقتصاد قزاقستان راالبته از لحاظ منابع طبیعی تشکیل میدهد. و سالانه افزون بر رفع نیاز داخلی خویش، حجم قابل توجه این مورد انرژی زا از مسیر های مختلف روانه بازار های منطقه ای و بین المللی مینماید.

طبق ارقام بدست آمده میزان تولید و صادرات گازقزاقستان چنین ارزیابی شده است .

« تولید گاز طبیعی ۲۰.۴۹میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۴

مصرف گاز طبیعی ۱۵.۷۵میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۴

صادرات گاز طبیعی01 .7 میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۴

واردات گاز طبیعی ۲،۲۷میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۴

منابع ثابت شده گاز طبیعی ۱.۸۴۱تریلیون متر مکعب تا اول جنوری سال ۲۰۰۵

و خطوط انتقال گاز نا احداث شده ۱۱۰۱۹در دست احداث ۶۵۸کیلومتر در سال ۲۰۰۶»(۱۵).

تولید گاز قزاقستان با مرور زمان افزایش چشمگیری داشته است، زیرا با گذشت هر روز شاهد سرمایه گذاری و مدرنیزه سازی هرچه بیشتر منابع تولید گاز این کشور هستیم.

امروز در مقایسه با گذشته سها مداران بیشتری یا صاحب سهم در استخراج ، تولید وانتقال گاز قزاقستان اند و یا مایل اند تا سهمی از آنرا از آن خود نمایند. و دولت قزاقستان نیز در تلاش است تا در ذخایر گازی این کشور سرمایه گذاری کافی صورت گیرد، چه این سرمایه گذاری به واسطه شرکت های دولتی قزاقستان باشد و یا هم کمپنی های خارجی، تا از یکطرف درآمد دولت بالا رفته و در جنب آن با جذب سرمایه گذاری خارجی، میادین متعدد کشورفعال نگهداشته و ظرفیت تولید گاز این کشور نیز بالا رود.

راجع به ذخایر گاز قزاقستان وحجم استخراجی آن ارقام مختلف آمده است، اما آنچه که از خلال ارقام بهم نزدیک بدان تکیه کرد چنین ذکر شده است.

« ذخایر گاز طبیعی قزاقستان در ۸۳ منبع تمرکزیافته ،که در ۱۷ معدن آن گاز خالص و در بقیه گاز بصورت ترکیبی یافت میشود. پتانسیل منابع گاز طبیعی این کشور در منطقه دریای خزر به (۲) تریلیون متر مکعب میرسد.

مقارن با سال ۱۹۹۳ طبق بر آورد های که از ذخایر طبیعی، صادرات و واردات گازاین کشورصورت گرفته تا آنزمان قزاقستان درمیان ۴۱ کشور تولید کننده گاز مقام بیست و پنجم را بخود اختصاص داده بود ولی با افزایش سطح صادرات و استخراج گاز در حال حاضر قزاقستان رااز لحاظ داشتن ذخایر گاز طبیعی با کانادا و کویت مقایسه کرده اند به این ترتیب قزاقستان درزمره ۲۰ کشور مهم دارای ذخایر گاز طبیعی قرار می گیرد، میزان ذخایر اثبات شده گاز طبیعی قزاقستان برحسب (ft3) فت مکعب ۶۵ـ۷۰تریلیون فت مکعب برآورده شده است».(۱۶)

بهر حال قزاقستان در تلاش است تا از واردات گاز از کشورهای چون روسیه، ازبکستان و ترکمنستان بکاهد و در مقابل تولیدات خود را افزایش دهد، علاوتاً این کشور مایل است تا صادرات گاز خود را بیشتر سازد. روی همین هدف بود که دوقزاقستان قانون را تصویب کرد که به شرکت های نفتی در حوزه های گازی نیز اجازه سرمایه گذاری داد و حتی آنرا الزامی ساخت.

« بر اساس راهبرد ( استراتیژی) توسعه پانزده ساله وزارت انرژی و صنایع طبیعی قزاقستان، در نظر دارد، تولید گاز خود را تا سال ۲۰۱۰ به ۱.۶۶تریلیون فت مکعب و تا سال ۲۰۱۵به ۱.۸۴تریلیون فت مکعب برساند. بیشترین ذخایر گاز این کشور در نواحی غربی آن قرار داردکه بخش زیاد گاز طبیعی آن مخلوط با نفت خام است، برین اساس مقادیر زیادی گاز طبیعی به چاهای نفتی این کشور تزریق میشود تا استخراج نفت تسهیل گردد. بعد از پایان یافتن نفت این چاه ها، میتوان گاز تزریق شده به آنها را استخراج کرد».(۱۷)

در قسمت توزیع گاز در داخل باید گفت که « دو بشکه جداگانه گاز طبیعی در داخل وجود دارد، یکی از این شبکه ها در غرب کشور قرار داردکه گاز طبیعی مورد نیاز را در اختیار ساکنان این نواحی قرار می دهد و شبکه دومی در منطقه جنوب واقع شده و گاز وراداتی را میان مصرف کنندگان گاز در این منطقه توزیع می کند. به دلیل نبود خطوط لوله انتقال گاز در داخل کشور که گاز تولیدی را به مناطق صنعتی انتقال دهد، توسعه منابع گاز طبیعی این کشور با مشکل روبرو شده است. قزاقستان تلاش می کند گاز طبیعی خود را از شمال و از طریق سامانه خطوط لوله گاز روسیه به بازار های خارجی صادر کند».(۱۸)

قزاقستان و چین نیز در زمینه انتقال گاز به چین رای زنی های دارند تا در صورت تحقق این پروژه قزاقستان به تنوع مسیر صادراتی گازی دست خواهد یافت، در حال حاضر پیکن و آستانه در حال برنامه ریزی برای احداث یک خط لوله از میدان های گازی غرب قزاقستان به مناطق غربی چین هستند، این طرح علاوه بر مزایای فروش گاز به چین، دارای مزیت های در داخل این کشور نیز است، زیرا در حال حاضر نواحی جنوبی قزاقستان از گاز وارداتی ازبکستان تغذیه میشود که در صورت احداث پروژه خط لوله گاز قزاقستان – چین، ضرورت گاز مناطق جنوب قزاقستان از تولیدات گاز داخلی کشو رتامین خواهد شد.

یکی از عمده ترین خطوط مطرح گاز شرق میانه که قسمت عمده آنرا گاز آسیای میانه تکمیل میکند پروژه خط لوله انتقال گاز به اروپا تحت عنوان (نابوکو) است.

« خط لوله موموم به (نابوکو) در صورت احداث می تواند گاز ایران، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و قزاقستان را به قلب اروپا انتقال دهد.

این خط لوله (۳۳۰۰) کیلومتری که مبدا آن شرق ترکیه است پس از عبور از کشورهای بلغارستان، رومانی و مجارستان تا اتریش ادامه خواهد یافت».(۱۹)

اگرچه کارهای مقدماتی آن در جریان است و تا حدی انکشاف کرده است اما نسبت مخالفت روسیه کشورهای آسیای مرکزی من جمله قزاقستان از پیوستن به آن متردد است.

۳ـ یورانیم :

یورانیم یکی دیگری از عناصر مهم انرژیتیک است که کار برد آن در جهان امروز بیشتر از دیگر مواد انرژی زا مورد نیاز صنایع نظامی و ملکی خصوصاً تولید برق مورد توجه قرار گرفته وحجم وسیع از معضلات سیاسی معاصر در سطح بین المللی نیز ناشی از چگونگی استفاده یورانیم و محصولات آن از سوی عده یی کشورها است.

در آینده این مورد نقش مهمی را در حیات بشری بازی خواهد کرد و با گذشت زمان بر اهمیت آن افزود میگردد. در آنصورت مولدین عمده این مواد که قزاقستان نیز یکی از جمله کشورهای بزرگ دارنده ذخایر پر حجم یورانیم محسوب میشود، به عنوان بازیگر تاثیر گذار در سطح بین المللی عرض اندام خواهد کرد.

با توجه به ظرفیت تولیدی و موقعیت استراتیژیکی قزاقستان و همچنان مقام این کشور در بازار جهانی یورانیم میتوان گفت که در آینده یکی از مهمترین ارکان اقتصاد این کشور را تولید و عرضه یورانیم تشکیل خواهد داد.

به استناد منابع متعددی باید گفت که منابع یورانیم قزاقستان با ذخایر نفت ۷۰ سال قبل عربستان سعودی قابل مقایسه است.

« در حال حاضر قزاقستان از تولید کنندگان اول یورانیم در جهان بشمار میرود. اما تا سال ۲۰۱۰طبق پیشگویی ها امکان دارد دراین بازار موقعیت اصلی را کسب کند.

بر اساس ارزیابی های متخصصان، بعد از استرالیا، قزاقستان دومین دولت دارای ذخایر اورانیوم میباشد. سال گذشته این کشور ۶۶۰۰ تن اورنیوم خام تولید کرد و در سال جاری ۲۰۰۹ قصددارد ۹۶۰۰ تن را استحصال نماید و همینطور تا سال ۲۰۱۰قصد دارد تولید این مورد را به ۱۵۰۰۰تن برساند چنین آمارهای قزاقستان را درمیان کشورهای با نفوذ تر جهان قرار خواهد داد. در عین حال قزاقستان ارایه کننده مواد خام سوخت اتمی به روسیه می باشد و اخیراً توافقنامه های را نیز با چین و جاپان به امضا رسانیده است، شرکت (قزاتامپروم) معتقد است تا سال ۲۰۳۰درآمد این کشور را از فروش سوخت هسته ای در جهان سالانه به ۱۵میلیارد دالر خواهد رساند. در حال حاضر قزاقستان امیدوار است به خاطر دستیابی به استقلال در بخش انرژی برنامه هسته ای خود را راه اندازی کند. از حالا اشاراتی میشود که برای فعالیت این برنامه راکتورهای نسل جدید بنیاد میشود و در آنها از سوخت هسته ای به خاطر کاهش مقدار پرتوهای هسته ای استفاده خواهدشد».(۲۰)

این در حالیست که قسمت اعظم برق مورد نیاز قزاقستان از منابع برق حرارتی تامین میشود، تولید برق حرارتی با استفاده از ذغال سنگ بدون شک موجب تولید گاز های آلوده کننده محیط زیست میشود. بناً قزاقستان ضرورتاً به ایجاد نیروگاهای هسته ای توسل خواهد جست، زیرا تنها راه متبادل که تامین کننده برق قزاقستان بصورت مناسبتر باشد، همانا توسعه نیروگاههای هسته ای است. طوریکه متذکر شدیم قزاقستان صاحب قابلیت بالای تولید یورانیم و هم حایز ذخایربزرگ یورانیم درجهان است. « میزان ذخایر یورانیم این کشور ۱.۵میلیون تن بر آورده شده است».(۲۱) و تولید آن نیز بصورت روز افزون در حال از دیاد است. در سال ۲۰۰۴قزاقستان ۴۰۰۰تن یورانیم تولید کرد در حالیکه در سالهای بعد قبلاً ذکر شد که افزایش چشمگیری یافته است.

استفادهً یورانیم بهدف تولید برق درقزاقستان چیزی بی سابقه نیست بلکه « مانجیشلاک یکی از نیروگاهای هسته ای قزاقستان به ظرفیت ۹۰میگوات است که از اپریل سال ۱۹۹۹ تعطیل شد ودولت قزاقستان این نیروگاه رادر اپریل ۲۰۰۳به شرکت کازاتومپروم ( شرکت ملی انرژی هسته ای قزاقستان) فروخت. این شرکت حق انحصاری تولید و فروش یورانیم قزاقستان را در اختیار دارد.

گذشته از آن دولت قزاقستان در نظر دارد تا نیروگا هسته ای ۱۵۰۰ میگاواتی را در جنوب شرقی این کشور ایجاد کند. این پروژه نخستین بار در ۱۹۹۸مطرح شده که بدلایل بعدها به فراموشی سپرده شد تا اینکه تقاضای برق در جنوب کشور افزایش یافت و اهمیت پروژه مطروحه نیز مضاعف شد مبنی بر آن ممکن است تا نیروگاه مزبود تا سالهای ۲۰۱۲ ـ ۲۰۱۵ عملیاتی شود».(۲۲)

در مجموع باید گفت که غنامندی قزاقستان از ناحیه ذخایر یورانیم ودستیابی این کشور به فن آوری هسته ای مضر نخواهد بود و هم نمیتوان آینده برای آن بیشتر از حد احتمال پیشبینی کرد، گمان های مبنی بر جاه طلبی منطقه ای قزاقستان ممکن نگرانی های را بر انگیزد ولی کنترول دولت بر قاچاق یورانیم،پابندی این کشوربه معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای(NPT) و اعتدال پندی دولت قزاقستان تا حدی میتواند پاسخگوی این نگرانی ها باشد.

« طبق اطلاع آژانس انرژی هسته ای در جهان ۵.۵میلیون تن اورنیوم خام در جهان تولید میگردد. ۲۳در صد آنرا استرالیا، ۱۵ در صد آنرا قزاقستان و ۱۰ در صد را روسیه تولید می کند باقی دو میلیون ۸۸۰هزار تن آنرا دولت های دیگر چون کانادا، ایالات متحده آمریکا و آلمان استخراج میکند».(۲۳)

با ملاحظه حجم تولید بالا در قلمرو شوروی که قسمت اعظم یورانیم جهان در آنجا تولید میشود از فاصله سالهای ۱۹۹۲- ۱۹۹۹ ۱۶حادثه قاچاق مواد رادیو اکتیو مشاهده شده در حالیکه از سال ۲۰۰۰تا امروز ۲ مورد حادثه ازدست رخ داده است، این امر خود گویای کنترول کشوری همچون قزاقستان به عنوان بزرگترین دارند ذخایر اورنیوم میباشد.

در حال حاضر قزاقستان سهم قابل ملاحظه فروش یورانیم را در بازار جهانی بخود اختصاص داده است کشورهای قدرتمند یا به عبارت دیگر صنعتی و بزرگ جهان جوانب تجارتی قزاقستان را در خصوص خرید و فروش یورانیم شامل میشود. هند، جاپان، چین، ایالات متحده، روسیه و عده ی دیگر کشور به شکل از اشکال وارد معامله تجاری و یا سرمایه گذاری در خصوص اورانیوم با قزاقستان شده اند.

« قزاقستان ۲۵ در صد ذخایر شناخته شده اورانیوم جهان را در اختیار دارد. این کشور در سال ۱۹۹۳ و دو سال پس از استقلال خود مستقلانه وارد بازار جهانی اورنیوم شد. قزاقستان تا سال ۱۹۹۷ نزدیک به ۷ هزار تن اورنیوم در بازار های جهانی فروخته که بیشترین سهم آن متعلق به آمریکا بوده است.

طبق دو قرار داد که در سالهای ۱۹۹۲ و ۱۹۹۵ میان قزاقستان و آمریکا امضاء شده است. وزارت تجارت آمریکا هر سال ۲ مجوز برای صدور اورنیوم قزاقستان درین کشوررا بررسی میکند. بهای هر فونت اورنیوم قزاقستان در بازار های آمریکا ۱۳دالر و در اروپا ۱۲ دالر است».(۲۴)

در نهایت با مطالعه ژرف از قابلیت های قزاقستان خاصتاً در عرصه تولید، تجارت استخراج و ذخایر اورانیوم باید یاد آور شد که درونمای این کشور قابل پیشبینی است و میتوان آنرا مثبت ارزیابی کرد.

۴ـ ذغال سنگ :

یکی از مهمترین منابع مواد سوختی غرض تولید برق قزاقستان ذغال سنگ است،نسبت موجودیت ذخایر کافی ذغال سنگ و عدم امکانات منابع آبی کافی جهت تولید برق آبی این ماده از بدو استقلال قزاقستان تا کنون محوری ترین منبع سوخت در صنایع ونیروگاهای برقی این کشور باقی مانده است. از قرار معلومات بدست آمده ۸۰ در صد مواد سوخت منابع تولید برق قزاقستان را ذغال سنگ احتوا کرده است.

ولی هم اکنون ممکن است رقم مز بو صادق نباشد، زیرا دولت قزاقستان در تلاش است تا با ایجاد نیروگاههای هسته ای برق مورد نیاز کشوررا تامین کند و علاوه بر آن غرض جلوگیری از آلودگی محیط زیست احتمالآ استفاده ذغال سنگ در صنایع و منابع تولید برق کاهش یابد. اما در کل با در نظر داشت تمام جوانب این مسله باز هم ذغال سنگ تکیه گاه اساسی قزاقستان به عنوان ارزانترین ابزار سوخت تولید انرژی برق و حرارت باقی خواهد ماند.

قزاقستان همچون دیگر منابع طبیعی حایز منابع بزرگ ذغال سنگ میباشد که علاوه بر مصرف داخلی سالانه حجم قابل ملاحظه آنرا به خارج صادر میکند. درمیان جماهیر پیرامونی خویش « قزاقستان بزرگترین ذخایر قابل برداشت ذغال سنگ در آسیای میانه را در اختیار دارد. میزان ذخایر ذغال سنگ این کشور ۳۷.۵میلیارد تن بر آورده شده است قزاقستان در سال ۲۰۰۳ حدود ۸۶میلیون تن ذغال سنگ تولید کرد که ۵۸میلیون تن آن در داخل کشور مصرف و ۲۸ میلیون تن آن نیز به خارج صادر شد. روسیه بزرگترین خریدار ذغال سنگ قزاقستان است و پس از آن اوکراین در جایگاه دوم قرار دارد.

قزاقستان از لحاظ تولید ذغال سنگ درمیان جماهیر شوروی سابق پس از روسیه و اوکراین در جایگاه سوم قرار دارد و از مهمترین حوزه های ذغال سنگ این کشور میتوان از ( حوزه اکی باستوز و حوزه کاراگاندا) نام برد».(۲۵)

تولید ذغال سنگ قزاقستان بدلایل عدم امکانات فنی پیشرفته و عدم سرمایه گذاری کافی از آغاز سالهای ۱۹۹۲بدینسو رو به کاهش نهاد اما در سالهای اخیرنسبت مصرف داخلی "۵۰ در صد از مقدار تولید داخلی" ، رشد تجارت و کسب سرمایه گذاری خارجی دولت قزاقستان را مصمم ساخت که تا سال ۲۰۱۵تولیدات ذغال سنگ خود به ۱۰۰ تا ۱۰۵میلیون تن بالا ببرد.

تفاوت در میزان تولید و مصرف ذغال سنگ قزاقستان در قید سالهای مختلف چنین ارزیابی شده است.

« میزان تولید ---- - ----- سال

۱۱۹.۱میلیون تن -- ۱۹۹۳

۸۶میلیون تن. -- ۲۰۰۳

میزان مصرف -- سال

۹۷میلیون تن - - ۱۹۹۲

۵۸میلیون تن --------------- -----۲۰۰۳ ».(۲۶)

۵ـ برق :

قسمت اعظم برق قزاقستان از منابع داخلی با استفاده از سوخت ذغال سنگ، مواد هسته ای و دیگر منابع مولد انرژی برقی تامین میگردد. اما ذغال سنگ به عنوان عنصر اساسی مواد سوختی نیروگاههای برق حرارتی این کشور از جایگاه ویژه و برخوردار است.

طبق ارقام ارایه شده حدوداً ۸۰ در صد مواد سوخت منابع تولید برق حرارتی قزاقستان را ذغال سنگ تشکیل میدهد که ممکن با ایجاد نیروگاههای هسته ای رقم مذبور تحت شعاع قرار گیرد.

بعد از برق حرارتی، برق آبی که با استفاده از جریان آبهای سرشار درین کشور استحصال میگرد قرار دارد. که تناسب آن بر مراتب نازل تر از برق حرارتی است.

« قزاقستان ۷۱ نیروگاه تولید برق از جمله پنج نیروگاه برق آبی دارد ظرفیت تولید برق این کشور بیش از ۱۷ گیگاوات است که ۸۰ در صد آن از ذغال سنگ و ۱۲ در صد نیز از انرژی هیدرو الکتریک ( برق – آبی) تامین میشود».(۲۷)

در پی کسب استقلال قزاقستان کاهش چشمگیری در تولید و مصرف برق این کشور به ملاحظه رسیده که حجم بیشتر آنرا برق حرارتی بخود اختصاص داد. بربنیاد ارقام بدست آمده « میزان تولید برق قزاقستان ۹۰ میلیون کیلووات ساعت که ۱۵ـ۱۷ میلیون کیلووات ساعت کمتر از مصرف این کشور بوده».(۲۸) بیان شده است که بعدها نسبت معضلات وافرناشی از کسب استقلال این کشور رقم متذکره روبه کاهش نهاد. ولی ختم قرن ۲۰ مجدداً تولید و مصرف برق این کشور را همچون دیگر عرصه های انکشافی تقویت بخشید که جزئیات چنین تذکر میدهیم.

« بعد از سال ۲۰۰۰ قزاقستان رشد اقتصادی خود را از سرگرفت و تولید برق درین کشور به ۶۰/۳ میلیارد کیلووات ساعت و مصرف آن به ۶۲ میلیارد کیلووات ساعت رسید.

به علت وجود مشکلات در زمینه انتقال برق، قزاقستان برای تامین برق مورد نیاز مناطق جنوبی خود مجبور به وارد کردن برق شده است. بخش عمده کاهش که در تولید برق صورت گرفته بود، در حوزه نیروگاههای حرارتی بود. اما تولید برق آبی ثابت ماند. به همین دلیل اکنون برق آبی ۲۰ در صد تولید برق قزاقستان را بخود اختصاص داده است».(۲۹)

علاوه بر آن، در حال حاضر سرمایه گذاری های همچون دیگر عرصه های تولیدی، در خصوص تولید برق نیز صورت گرفته و ظرفیت برق این کشور را از دیاد بحشید ه است . به عنوان نمونه از سرمایه گذاری شرکت کره یی درین خصوص باید یاد کرد.

شرکت کره ای در همکاری با شرکت های داخلی قزاقستان طرح ایجاد پایگاه برقی را درین کشور روی دست گرفته است که « هزینه آن ۴.۵میلیارد دالر برآورده شده و دردو مرحله اجرا خواهد شد. نخستین مرحله آن شامل دو واحد تولید برق، هر کدام با ظرفیت ۶۶۰ میگاوات قرار است تا سال ۲۰۱۳تکمیل گردد و دو واحد دیگر باهمان ظرفیت در مرحله دوم تا سال ۲۰۱۶به پایه اکمال خواهد رسید. جمعاً طرح متذکره ظرفیت تولید ۲.۶۴۰میگاوات برق را خواهد داشت که استیشن برق با لخاش برای تولید سالانه حدود ۱۷ میلیارد کیلووات ساعت برق طراحی شده».(۳۰)

قرار پیشبینی ها قزاقستان باکسر ۴۰۰۰ میگاوات برق مواجه بوده که این کسر توسط استیشن بالخاش و استیشن برق آبی ۳۰۰ میگاواتی را نیاک که در دست ساخت است و دیگر استیشن های که در حال طراحی میباشد تکمیل میشود.

نتیجتاً صادرات ، واردات، تولید ومصرف برق قزاقستان را در قید سالهای مختلف ذیلاً ارزیابی مینمایم.

« میزان تولید برق ـ میزان مصرف برق ـــ سال

۶۰.۳میلیارد کیلووات ساعت - -۶۲میلیارد کیلووات ساعت ۲۰۰۳

۶۶.۵میلیارد کیلووات ساعت -- -- ۵۹.۲میلیارد کیلووات ساعت ۲۰۰۶

صادرات برق واردات برق سال

۴.۹میلیارد کیلو وات ساعت --- ۴.۳۷میلیارد کیلو وات ساعت -- ۲۰۰۴» (۳۱)

قسمت زیادی برق وارداتی قزاقستان از کشورهای همجوار آن نظیر قرغیزستان، ازبکستان تامین میشود.

نتیجه گیری :

در نتیجه بایدمتذکر شد قزاقستان کشوریست که از لحاظ منابع انرژی زا عمدتاً متکی به منابع داخلی خود و ازین لحاظ در آینده بازار انرژی جهانی یکی از بازیگران عمده خواهد بود.

منابع انرژیتیک قزاقستان قسمیکه در پنج محور چون نفت، گاز، یورانیوم، ذغال سنگ و برق مفصلاً آ به بررسی پرداخته شد، در حدیست که علاوه بر مصرف داخلی توانسته است حجم وسیع سرمایه جهانی را از یکطرف بخود جلب کند و در جنب آن هم اکنون نیاز کتله وسیع بشری را ازین ناحیه در کشورهای منطقه و فراتر از آن به نحوازانحاء مرفوع سازد. در صورت توسعه منابع مزبور وهمچنان تمدید خطوط انتقالاتی آن به صوب و جهات متعددی، افزون بر آنکه بر نقش و پرستیژ بین المللی قزاقستان افزوده میشود، بلکه از تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم آن ملت های مسکون درین منطقه ای وسیع از شر معضلات موجود رهایی یافته و از مزایای جانبی آن نیز بهره مند خواهند شددر متن مطلب هذا مساعی وتمرکز بیشتر صرف توضیح و تشریح ابعاد موضوعات مطروحه حتی الامکان شده است.

اما درینجا ذکر ارقام منوط به طول خطوط ترانزیتی نفت و گاز به عنوان حسن اختتام مضمون خویش رازینت میبخشیم« خطوط انتقال نفت احداث شده قزاقستان ۱۰۳۳۸کیلومتر و در دست احداث ۱۰۹۵کیلومتر وهمچنان خطوط احداث شده انتقال گاز این کشور ۱،۷۹۷کیلومتر و در دست احداث ۶۵۸کیلومتر بر اساس ارقام سال ۲۰۰۶میباشد».(۳۲)

منابع و ماخذ :

(۱)فراهی، مجیب الرحمن، قزاقستان در یک نگاه، تحت نظر، آکیبای سماگلوف، چاپ اول، کابل، ۱۳۸۵، مطبعه بلخ، صفحه ۱۲.

(۲) اثر فوق. همان صفحه.

3_ www.aftab.ae/articles/economy-marketing-busins-gas....

(۴) کامبیز، شیخ حسنی، اکو؛ یک دیدگاه منطقوی، چاپ اول، تهران، سال ۱۳۷۵.

5_ www.iransharghi.com.

6_ http://moballegh.net/fa/inter/?pages= c&PID=310&gid=293265.

7_ www.aftab.ae/artides/economy-marketing-busins-gas...همان

(۸) آدرس فوق.

(۹) آدرس فوق.

10_ http://strategicreview.blagspot.com/2009/05/blog-spot-142

(۱۱) آدرس فوق